T.C.

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

İKTİSADİ ve İDARİ BİLİMLER
FAKÜLTESİ 

ANONİM ORTAKLIKLARDA GENEL KURUL ve İNTERNET

Yard. Doç. Dr. Şaban KAYIHAN

Sakarya 2002

            KISALTMALAR

Abs.                               : Absatz

AG                                : Aktiengesellschaft

AktG                             : Aktiengesetz

AO                                : Anonim Ortaklık

AOL                              : American On Line

 aşa.                               : aşağıda

B2B                               : Bussiness to Bussiness – İşten işe ticaret

Batider                           : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi

BGH                              : Bundesgerichtshof

BGHZ                           : Entscheidungen des Bundesgerichtshof in Zivilsachen

bkz.                               : bakınız

C.                                  : Cilt

CG                                : Corporate Governance

EDI                               : Electronic Data Interchange

GK                                : Genel Kurul

GmbHG                         : Gesetz betreffend die Gesellschaften mit beschraenkter Haftung

Karş.                             : Karşılaştırınız

m.                                  : madde

NaStraG                        : Namensaktiengesetz

OECD                           : Organization for Economic Cooperation and Development

§                                    : Paragraf

Rdn.                              : Randnummer

Rz.                                 : Randziffer

SEC                              : Security and Exchange Commission

SPK.                             : Sermaye Piyasası Kanunu

TTK.                             : Türk Ticaret Kanunu

TTSG.                                      : Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi

USD                              : Amerikan Doları

 vb.                                : ve bunun gibi

vd.                                 : ve devamı

YK.                               : Yönetim Kurulu

ZGR                              : Zeitschrift für Unternehmens – und Gesellschaftsrecht

ZHR                              : Zeitschrift für das gesamte Handelsrecht

Anonim Ortaklıklarda Genel Kurul ve İnternet

Yrd. Doç. Dr. Şaban KAYIHAN*

            I. Giriş

            A. Genel Olarak

        Sürekli gelişen ve ilerleyen bir iletişim aracı olan internet, önceleri elektronik bilgi mübadelesi (EDI- Electronic Data Interchange) ismi altında çalışan ve daha sonra elektronik ticarete dönüşen sistemin bir yansıması olarak yatırım danışmanlığı ve kıymetli evrak[1] alanında da söz sahibi  olmaya başlamıştır. Elektronik ticaret kavramı öğretide geniş kapsamlı olarak; “İnternet üzerinden bilgisayar desteği ve iletişim teknolojisi kullanılarak mal satımının ve hizmet arzının gerçekleştirilmesi, ürünlerin ve hizmetlerin tanıtılması ve bunların ticari amaçlarla piyasaya sunulması, satışlarının yapılması ve satış bedellerinin tahsil edilmesi” şeklinde tanımlanmaktadır[2].

        Elektronik ticaret çok kısa denilebilecek bir süre içinde gerek ekonomistleri ve gerekse hukukçuları da şaşırtarak çok büyük oranlarda ticaret hacmine ulaştı, pazarlama tekniklerinde, alışveriş hayatında, alınan malların bedelinin ödenmesi yöntemlerinde pratikte köklü değişiklikleri beraberinde getirdi. Bundan böyle virtüel (sanal) alışveriş merkezlerinde gezilerek sipariş verilebilmekte, siparişler kabul edilip normal mal teslimindeki gibi tüketiciye ya da o malı ticari amaçlı olarak satın alan müşterilere teslim edilebilmektedir. Bunun yanısıra software programları gibi bilgisayar ve internete özgü ürün ve hizmetler ile kitap, film vb. mamüllerin internet vasıtasıyla  pazarlanması da gelişme göstermiştir[3]. Bu davranış tarzının müşteriler ve diğer ilgiler için çok önemli avantajlar sağladığı ortadır. Gerçekten de bir işletmenin web sayfasını ziyaret, müşteriler, tüketiciler, ortaklar ve diğer ilgililer için ticaret siciline ve ortaklık verilerine ulaşmaktan çok daha kolay ve ucuz olmaktadır.

        Doğal olarak internetin etkisi sadece bununla da sınırlı kalmayarak, yukarıdan beri saya geldiğimiz ürünleri pazarlayan kurumların iç örgütlenmesi ve işleyişi de internet teknolojisinin gelişmesinden payını almaya başlamış ve bütün bu alanlarla ilgili ülke mevzuatlarında değişiklik ve yeni düzenleme yapma gereğini ortaya çıkarmıştır.

        B. İncelemenin Konusu

        İnternetin ticaret hukukunu bu kadar etkilemesinin diğer bir uzantısı olarak gündemdeki konu anonim ortaklıklarda (AO) genel kurul (GK) toplantısının yapılması ile ilgilidir. AO’da GK toplantılarının internet üzerinden yapılabilmesi ve bu şekilde takip edilebilmesi  mümkün olmalı mıdır, yoksa zaten olduğu şekliyle belirli bir mekanda maddi toplantı biçiminde yapılmaya devam mı edilmelidir?

        Biz de çalışmamızda, yürürlükteki ticaret hukukumuza göre AO’ların GK toplantılarının nasıl yapılması gerektiğini özetleyerek, AO’larda internet üzerinden GK toplantısının yapılabilmesi lehine ve aleyhine olan görüşleri değerlendirmeyi, Alman Anonim Ortaklıklar Hukukunda konu ile ilgili gelişmeleri ele almayı ve şu andaki yasal düzenlememiz çerçevesinde ülkemiz hukukunda da internet üzerinden AO’larda GK toplantısının yürütülüp yürütülemeyeceği sorularına cevap bulmayı, GK’ların internet üzerinden yapılabilmesi için yasal düzenleme gereğini ortaya koymayı ve bunu yaparken de bu konuda önerilerde bulunmayı amaç edindik.

                    C. Anonim Ortaklıklar  Hukukunda Yeni Bir Olgu Olarak İnternet ve Kullanım Nedenleri

          İnternet teknolojisi artık sıradan vatandaşların mutfağına kadar girmiş olup, dünyayı en az matbaanın, raylı sistemlerin, otomobilin, uçakların, telefonun ve elektriğin icadı kadar değiştirmiştir. Bu teknoloji, normal bir insanın yaşam zevklerinde değişikliklere yol açmasının yanısıra bundan daha etkin bir şekilde pratik ticaret hayatında da öyle kökten değişikliklere yol açmıştır ki, bu değişikliklerin oluşum hızı da gerçekten hayret edilecek derecededir. Elektriğin, telefonun, televizyon ve radyonun icadı belirli bir zaman süreci içinde gelişmiş ve insanlara bu icatlara alışma ve benimsemeleri için oldukça uzun süre tanımış olmalarına karşın, internetin bu anlamda insanlara aynı süreyi tanımadığı açıktır.

            Her şeyden önce internet sisteme entegre haricinde zaman kaybına yol açmaksızın ve çok da büyük masrafları gerektirmeden herkesin herkesle iletişim kurabildiği bir iletişim aracıdır. Doğal olarak bu durum ticaret hayatında da yeni yeni ufuklara yol açmaktadır. Gerçekten de piyasaların şeffaflığı, artık hayatın normal akışının bir sonucu olup sadece bazı kişi ve kuruluşlara özgü bir sır olmaktan çıkmış görünmektedir. Bundan böyle piyasalara ve arz-talep oluşmasına özgü bilgi veren kişilere, örneğin, komisyoncu ve brokerlara duyulan ihtiyaç ortadan kalkabilecektir. Çünkü bu ve benzeri kişi ve kurumlar internet yüzünden işlevlerini kaybetmeye başlamışlardır. İnternet, işletmeler için ticari çıkarlarını dengeleyebildikleri bir platform oluşturmaktadır. Bu da uygulamada B2B (Bussiness to Bussiness – İşten işe ticaret) olarak adlandırılmaktadır[4]. İnternet üzerinden B2B yapılan satışların ve ticaret hacminin yükseliş oranının daha da  artacağı, 2003 yılı itibariyle de 1.3 milyar USD’a  ulaşacağı öngörülmektedir[5]. Doğal olarak bu da satıcıların mesleklerini, örneğin, otomobil yedek parça ve yarı mamül hammadde  satımı ile uğraşan vb. meslek sahibi olan kişilerin işlerini yakından etkileyecektir. Piyasalarda bu şekilde şeffaflığı, sürati sağlayan internetin ve bunun getirdiği değişim hızı doğal olarak beraberinde tabiri caiz ise kurbanları da getirecektir. Bu tıpkı matbaanın icadı ile el yazımı ile uğraşan meslek sahiplerinin işini kaybetmesi gibi bir olay olacaktır. İnternetin kabul edilebilirliği o denli yaygınlaşmıştır ki, artık internet kullanımının gerekliliğine hiçbir şüphe kalmamıştır. Bu bağlamda soru internet kullanımında olmayıp, bu teknolojinin nasıl kullanılması gerektiğine ilişkindir. Bu nasıl sorusuna ise hukuki alanda cyber law ya da siber hukuk cevap bulmaya çalışmaktadır. İnsanlar internetin sunmuş olduğunu piyasanın şeffaflığı yanında, bu iletişim aracının onlara bahşettiği kolay alışveriş imkanlarını rahatça kullanabildiklerinden internetten tüketici olarak da yararlanabilmektedirler. İnternet insanlar için sadece perakende alımlarda yardımcı olmayıp, ayrıca piyasa ekonomisi hakkında bilgi akışı ve kaynakları sunmakta onlara zahmetsiz bir şekilde kıymetli evrak niteliğine sahip pay senetlerini alıp satma imkanı da tanımaktadır. Bu yolla ilgililer internet vasıtasıyla yüzlerce şirketin paylarını alıp satabileceklerdir. İnternet bütün bu fonksiyonları yanısıra çok önemli bir bilgi kaynağı haline gelmiştir. Ayrıca günümüzde yeni bir yatırım aracı olarak karşımıza çıkmaktadır. İnternetin piyasa ekonomisi bakımından çok önemli bir diğer fonksiyonu ise işletme devir alımlarında bir ödeme birimi olarak kullanılmaya başlanmasıdır. Nitekim Amerikan On line (AOL) şirketi, Time Warner’ı devralırken bunun karşılığını  para olarak değil de internetteki AOL hissesi ile ödemiştir. Bu şekilde devir alımlar olmasaydı belki de bu ve benzeri işletmelerin devredilebilmesi mümkün olamayacaktı[6].

                İnternet günümüzde artan bir oranda ticaret hayatına çok önemli bir ivme kazandırmış ve emtiaların internet üzerinden satımı oranı önemli ölçüde artış göstermiştir. İnternet sermaye piyasaları alanında da pay senetlerinin alım-satımı ile bunların değer artışlarının belirlenmesinde araç olarak da önemli bir rol oynamaktadır. Sermaye piyasalarında yatırım yapan yatırımcı bundan böyle internet üzerinden ve dahası ev ortamında yatırım portföyünü rahatça kontrol edebilecektir. Yatırımcının ara sıra ya da periyodik olarak bankasına ya da aracı kurumlara giderek yatırım danışmanı ile görüşmesi ve bunun için de ek ücret ödemesi artık eski yatırımcıların davranış tarzları olarak karşımıza çıkacaktır. Şu hale göre, gelişen teknolojinin yatırımcıya sağladığı imkanlara paralel olarak gündemi ve gelişmeyi takip eden yatırımcılar artık bağımsız olarak ve bir danışmana da ihtiyaç duymaksızın çok daha düşük masraflarla internet ortamında alım-satım talimatını verebileceklerdir. Bu da yatırımcının  aracıya ihtiyaç duymadan reel olarak doğrudan pay senedi alım-satımında bulunabileceği anlamına gelmektedir[7].

                İşte bütün bu gelişmeler internetin, kıymetli evrak alım-satımında yatırımcı ile iletişim kurmasını sağlamakta sınırlı mı kalması gerektiği yoksa pay senetleri hukuku ile de ilgili olarak GK toplantılarında da iletişim işlevi görüp görmemesi konusunda fikri bazda tartışmalara yol açmış ve reel GK toplantılarının karşısında virtüel GK toplantıları yapılabileceği yönünde fikirler hızla artmıştır[8]. Bununla birlikte  Alman uygulamasının bu soruyu ihtiyatlı bir şekilde cevapladığını görmekteyiz[9]. Bu konuda en önemli uygulama, en büyük Alman Anonim Ortaklıklarından olan DaimlerChrysler AG’nin 2000 yılı itibariyle GK sezonunda paydaşların oy hakkını dikkatli bir şekilde internet üzerinden kullandırması olmuştur[10]. Bundan başka Alman mesleki çevrelerinde tamamen virtüel GK’un avantajları ve dezavantajları ile ilgili yoğun bir tartışma süregelmektedir[11]. Amerikan uygulamasında bu tartışma, internetin iletişim aracı olarak AO paydaşları arasında daha etkili kullanılması gerektiği yönünde sona ermiştir[12]. Ancak hemen belirtelim ki, Amerika’daki Shareholder-Meeting denilen GK toplantıları bizim de tabi olduğumuz Kara Avrupası Hukuk Sistemindeki GK toplantılarından hukuki bazda çok daha az önemli olduğu için, bu anlamda Amerika’daki uygulama ile hukuk sistemimizdeki GK’un mukayese edilmesinin bir ayağı topal kalmaktadır denilebilir. Alman doktrininde Claussen’in[13] ifadesi ile bu karşılaştırma bir nev’i elma ile armudun karşılaştırılması gibi bir sonuç ortaya çıkarmaktadır ki  bunun da doğru bir düşünce tarzı olmadığı ortadadır. Bu itibarla Amerikan Hukukundaki Security and Exchange Commission (SEC)’in elektronik medya araçlarını sermaye piyasası hukuku alanında kullanmaya yönelik bakış açısı[14] bizim hukukumuz bakımından şu anda geleceğe yönelik ve fakat gerekli bir bakış açısı olarak görülmektedir.

                Alman hukukunda özellikle Noack[15] AO’larda GK’un internet ortamında yapılması ile ilgili görüşlerle bu konuda çekim merkezi olmuştur. Alman doktrininde hakim görüş de zaman içerisinde Noack tarafından savunulan AO’larda internet üzerinden GK toplantısı yapılmasında –oy hakkı temsilcisi- modelini benimsemiştir[16]. Bütün bu görüşlere kulağını tıkamayan Alman Federal Parlamentosu Noack tarafından ortaya atılan –oy hakkı temsilcisi- modelini kabul edilebilir bir model olarak benimsemiş ve 18 Ocak 2001 tarihinde Alman Paylı Ortaklıklar Kanununda (AktG) değişikler getiren Namensaktiengesetz’i (NaStraG)[17] kabul etmiştir. Kanun 25 Ocak 2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir[18]. Bu kanun AO’larda internetin ne şekilde kullanılabileceğine ilişkin ilk adımları atmıştır. Alman hukukunda nama yazılı pay senetleri ile ilgili reform, özellikle bu senetleri hamiline yazılı pay senetleri ile eşitlenmesini, GK toplantısı hazırlığını basitleştirmeyi, temsil yetkisi verilmesini, kolaylaştırılmış oy hakkının kullanılmasını ve “elektronik iletişim medyası” (faks, elektronik posta vb.) ile bu alandaki yeni iletişim araçlarının pay senetleri hukukuna entegrasyonunu sağlamayı amaçlamakta (AktG. §25 Abs. 2) ve böylelikle de pay sahipleri çemberine uluslararası boyut kazandırmayı hedef almaktadır[19].

                Alman yasa koyucusu bu alanda ikinci bir reform hareketi ile (NaStraG2) GK’u tamamen reformize etme hareketine girmiş ve bu sayede Paylı Ortaklıklar Kanunu’nun (AktG) 117-147. paragraflarını internet kullanımına elverişli hale getirmiş[20] ayrıca başkaca ülkeler de bu yönde düzenlemeler yapma yoluna gitmişlerdir[21].

                Şu hale göre, son yıllarda gündeme gelen “GK ve İnternet” konusu önlenemeyenden ziyade dönüşü olmayan bir yol olarak gözükmektedir. Çünkü 2010 yılını müteakiben, güvenilir istatistiki bilgilere göre günde asgari 40 geleneksel GK yapılacağı öngörülmektedir[22].

                Diğer taraftan da şu ana kadar yapıla gelen geleneksel GK’ların küçük AO’lar için pahalıya mal olduğu da bir vakıadır[23]. Bu GK toplantılarının yapılabilmesi için her GK başına en az 40-50 kişinin görevlendirilmesi gerekeceği gibi GK’ların yapılabilmesi amacıyla uygun salonların bulunmasının da pahalıya mal olacağı ortadadır. Bunun yanısıra, ortaklık paydaşları bu maddi toplantı yerine gitmek ve GK toplantısına katılmak için hem zaman kaybedecek hem de yüksek oranda harcamalar yapmak zorunda kalacaklardır. Hatta küçük yatırımcı açısından bu durum elde etmiş olduğu geliri kaybetmesine de yol açabilecektir. Bazen binlerce ortağı olan bir anonim şirket ortaklarının hepsini bir araya getirmekteki güçlüğü bir tarafa bıraksak bile anonim şirketlerin artık uluslararası boyut kazandığını, uluslararası yatırımcılar için yolların uzayacağını ve bunun sonucu olarak da GK’a katılım masraflarının daha da artacağını düşündüğümüzde GK’lara katılım oranının düşeceğini kolaylıkla söyleyebiliriz[24]. Buna karşılık, internetin kullanım alanı gün geçtikçe genişlemekte ve aynı zamanda kullanımdan kaynaklanan masrafı ise düşmektedir[25]. Bundan dolayı ortaklık paydaşlarının GK toplantılarına katılımını ve katkılarını geliştirebilmek için rahat ve ucuz bir şekilde haklarını internet üzerinden kullanabilmelerine imkan tanımak akla da uygun görünmektedir. Nitekim, OECD Corporate Governance prensipleri de paydaşların modern teknolojiler yardımı ile işletme aşamalarında yer almasını  tavsiye etmektedir[26].

                   Şu hale göre, kanun koyucunun anonim ortaklıklarda GK’a ilişkin düzenlemeleri reformize etmesi yükümlülük ve sorumluluğu artmakta olup, internetin bu alanda düzenleme dışı bırakılmasının mümkün olmadığı açıktır. Günümüzde insanlar zaten interneti tüketici olarak ya da pay senedi alım- satımında kullanmaktadırlar. Buna uygun olarak internet üzerinden pay senetleri alınabiliyorsa, bu pay senetlerinin paydaşa sağlamış olduğu haklar da internet üzerinden kullanılabilmelidir. Bu aynı zamanda uzun vadeli olarak yatırım yapan ve pay senetleri satın alan istikrarlı paydaşların da menfaatine olacaktır. Kanımızca bu tür uzun vadeli düşünen ve istikrarlı davranan paydaşlar ekonomik ve hukuk politikası açısından da desteklenmesi gereken paydaşlardır. Gerçekten, uzun vadeli düşünen paydaşlara kısa vadeli düşünerek gündelik on line pay ticareti yapan paydaşlar gibi haklarını kullanmaları bakımından  internetin getirmiş olduğu kolaylık ve kazanımları onların da hizmetlerine sunmak hakkaniyet gereğidir.

                     II. Anonim Ortaklıklar Hukukunda Genel Kurul

                A.  Genel Kurulun Toplanması Mecburiyeti

                Şu andaki düzenlemeler ışığında TTK. hükümlerine göre, bir GK’un varlığından söz edilebilmesi için ilk şart, pay sahiplerinin ya da temsilcile    rinin maddi toplantı şeklinde bir araya gelmeleri yani toplanmalarıdır ( TTK. m. 360 vd. ; 364 vd. 370). Bir başka deyimle, TTK.  GK’lların bu şekilde yapılması yönünde emredici bir hüküm getirmiş olduğu için, AO paydaşları TTK. m. 297/7 ile getirilen düzenlemeden faydalanıp da esas sözleşmeye bu konuda bir hüküm koyamazlar ve koysalar dahi bu geçersizlik yaptırımı ile karşı karşıya kalır. Buna göre, bu konudaki yürürlükteki hukuk (de lege lata)  gereğince, AO’larda maddi anlamda GK toplantısı yapılmaksızın ya da toplantı dışında kullanılmış oylarla alınabilen kararlar yok hükmünde olacaklardır[27].

                B.  Toplantıya Davet Usulü

                Türk Ticaret Kanunu m. 368 gereğince GK’a davet, ortaklık esas sözleşmesinde gösterilen şekil ve surette ve herhalukarda  TTSG’de  (bkz. TTK. m 37) ilanla yapılır[28]. Nama yazılı pay senedi sahiplerinin adreslerinin ortaklıkça bilinir, bu itibarla bu ortaklara ayrıca taahhütlü mektupla da bir davetin yapılması öngörülmektedir. Ayrıca, hamiline yazılı pay senetlerini ellerinde bulunduran paydaşların adresleri ortaklıkça bilinmemesine karşın, eğer bunlardan da en az bir pay senedi ile adresini bu niyetle ortaklığa tevdi edenler varsa kendilerine taahhütlü mektupla GK toplantısı çağrısının yapılması gerekmektedir[29].

                Borsalarda ya da örgütlenmiş diğer piyasalarda devamlı surette işlem gören pay senetleri hakkında SPK. m. 11.6 özel hükmü gereğince TTK. m. 368 uygulanmaz, yani bu ihtimalde mektupla davet yapılması ihtiyacı yoktur.

                Türk Ticaret Kanunu m. 368, ilanın, ilan ve toplantı gününü kapsamayacak biçimde en az on beş gün önceden yapılması gerektiğini hükme bağlamaktadır. Madde hükmünde mektuplar açısından herhangi bir süre öngörülmemiş olmakla birlikte, bunların da aynı süreye tabi olması gerektiği kabul edilmektedir[30].

                C.   Davetsiz Genel Kurul ve Şartları

                Türk Ticaret Kanunu m. 370 hükmüne göre, AO bütün pay sahipleri ya da temsilcileri, içlerinden birinin itirazda bulunmaması koşulu ile, davet usulüne uymadan toplanabilir ve öteki bütün kurallara riayet etmek kaydıyla karar alabilirler[31]. Bu ihtimalde bizim de katıldığımız görüşe göre, gündem belirlenip, toplantı başlangıçta itirazsız başladıktan sonra, toplantıyı terk etmek toplantının geçerliliğine halel getirmez[32]. Ancak yasanın öngörmüş olduğu toplantı ve karar yetersayılarının her halde gözetilmesi şarttır.

                D.    Web Sayfası Üzerinden Davet

                Anonim Ortaklık açısından en kolay ve hızlı olabilecek davet şekli, ortaklık Web sayfasına bir metin eklemek suretiyle davet şeklidir. Alman AO’lar hukukunu düzenleyen AktG § 121 Abs.3, 124 Abs.1 ile 25 Abs.1 GK toplantısının resmi sicilde (Bundesanzeiger) yayımlanarak ilanını öngörmektedir. İnternetin paydaşlar ve diğer ilgililer için ulaşımı bahsi geçen sicile ulaşımdan daha kolay olduğu halde Alman Hukukunda da halihazırda web sayfası üzerinden davet hukuken yeterli görülmemiştir[33]. NaStraG da bu konuda bir değişiklik öngörmüş değildir. AktG § 25 Abs.2’nin yeni lafzında ortaklık esas sözleşmesinin sicilde yayımı yanında elektronik iletişim medyaları ile özellikle internet üzerinden ilanın yapılabileceğini öngörmektedir. Ancak zaten bu hal tarzı yasa değişikliğine ihtiyaç duyulmadan da yapılabilmekteydi. Bu da bu yönde bir düzenleme yapılmasının pratikte bir yenilik getirmediğinin göstergesidir[34].

                Türk Ticaret  Kanunu m. 279/7, AO’larda GK’un ne şekilde davet edileceği, toplantıların zamanı ve oy verme ile görüşmelerin yapılması ve karar verilmesi konularının tabi olduğu kayıt ve şartları ortaklık esas sözleşmelerinde düzenlenecek hususlar olarak öngörmüştür. Ancak, yukarıda belirtmiş olduğumuz TTK. m. 368 hükmü karşısında GK’a Web sayfası üzerinden davet tek başına yeterli olamayacaktır. AO’lar bu konuda esas sözleşmelerine hüküm koyup web sayfası hazırlayarak GK’un TTK. m. 368’deki usüle ek olarak ayrıca Web sayfası üzerinden de çağrılması gerektiğini öngörebilirler. Ancak bunun kendilerine ek külfet getireceği ve pratik olmayacağı ortadadır. Kanımızca, ilerleyen internet teknolojisi karşısında gerekli güvenlik ortamını sağlayan yasal düzenlemeler çerçevesinde web sayfası üzerinden GK davetlerinin yapılmasını hukuken yeterli saymak ve TTK. m. 368’in uzun ve güncelliğini yitirmiş davet usulünü kaldırmak gerekmektedir. Çünkü artık zaman tam anlamıyla para olacak ve gelişen elektronik ticarete paralel gerekli düzenlemeleri yapmayan devletler, ekonomilerinin gelişmesi bakımından geri planlarda kalacaklardır.

                    E.   Nama Yazılı Pay Senedi Sahiplerine E - Mail (Elektronik Posta) ile Davet

                Türk Ticaret Kanunu m. 368’deki düzenleme karşısında, nama yazılı pay senedi sahiplerinin GK toplantısına daveti bakımından paydaşlar elektronik posta adreslerini ortaklığa bildirmiş olsalar bile sadece elektronik posta ile kendilerine çağrı yapılması hukuken yeterli sayılmamaktadır. Buna karşın Alman Hukukunda bu alanda internete açılımın AktG § 121 Abs.4  ile yapıldığını gözlemlemekteyiz. Bu hükmün getirdiği düzenlemeye göre, şirket esas sözleşmesinde bu yönde hüküm bulunması koşulu ile, paydaşlar ismen belli olmaları ve elektronik postalarını ortaklığa vermeleri halinde, sicilde yapılacak ilan yerine geçmek üzere elektronik posta ile davet edilebileceklerdir. Bu durum özellikle nama yazılı pay senetleri için geçerli kılınmıştır[35]. Bununla birlikte paydaş, pay senedi defterine elektronik posta adresi ile kaydolmuşsa ortaklık pay senedi çıkarmasa bile bu ortağa da e posta ile davet yapılabileceği kabul edilmekte hatta paydaşın tüm ihtimaller için adresinin sadece e posta adresinden bile oluşabileceği ifade edilmektedir[36].

                    F.   Pay Senedi Bildirimi ve İbrazı

                    Bir çok AO esas sözleşmeleri GK toplantılarının hazırlığı için paydaşlarının katılım yönünde bildirimde bulunmalarını aramaktadırlar. Prensip itibariyle bu bildirim şekilsizce yapılabileceğinden paydaşlar günümüzde bu bildirimlerini elektronik posta yolu ile yapabileceklerdir. Hamiline yazılı pay senetleri ihracı durumunda, bir çok ortaklık esas sözleşmesi paydaşların pay senetlerini GK toplantısı öncesinde ibraz etmelerini ve ibraz masasına açıklama yaparak katılımlarını meşru hale getirmelerini şart koşmaktadır. Şirket esas sözleşmesi bu gibi ihtimallerde bir belge yani yazılı olan bir açıklama aramaması halinde ibraz masası şirkete karşı, ibrazın yapıldığını e posta yolu ile de bildirebilir[37].

                    Ancak hemen belirtelim ki, esas sözleşmeler günümüzde halen kural olarak bildirim ve ibrazın ispatı için yazılı şekil şartını aramaktadırlar[38]. Bu bildirim sadece GK’un toplantıya hazırlanmasına yardımcı olacağı için kanımızca çok sıkı şekil şartlarına tabi tutulmamalıdırlar. Zira, GK’a katılmak amacıyla pay senedi tevdi eden hamiline yazılı pay senedi sahiplerine verilen ibraz belgeleri, paydaşların meşruiyetini sağlamakta iseler[39] de ibraz masası açısından bu ibraz sadece kayıt almaya hizmet etmekte, ibraz edenlerin kimliklerinin tespitine imkan sağlamadığı için toplu bir açıklama niteliğindedir[40]. Hamiline yazılı pay senedi karşılığı verilen ibraz belgeleri[41] ve nama yazılı pay senetleri sahiplerine verilen pay senedi belgelerinin pratik sebeplerden dolayı imza edilmeleri zorunlulukları bulunmamaktadır[42].

                    III Anonim Ortaklıklarda Genel Kurul Toplantısının Sorunları ve Virtüel (Sanal) Genel Kurul Sayesinde Çözümü

                    A.                     Genel Kurul Toplantısına Katılımın İyileştirilmesi

                    Anonim ortaklıklarda GK toplantıları önemli problemlerle iç içe yaşamaktadırlar. Her şeyden önce bu toplantılara az sayıda paydaş ilgi göstermekte bunun sonucu olarak da katılım oranı düşük olmakta, GK olağan (basit) nisapla dahi toplanamamakta ya da toplansa dahi, becerikli bir azlığın ya da AO dışındaki bir gücün, örneğin belli bir yüzde pay senetleri kendisine tevdi edilmiş olan bir bankanın hakimiyetine girebilmektedir. Bu son ihtimalde, AO faaliyetinin hukuki rizikosunu taşımayan bir kurumun, yönetimde söz sahibi olması gibi, büyük bir sakınca ortaya çıkabilmektedir. Bu sorun, özellikle çok ortaklı AO’lar için daha da önemlidir. Bizim hukukumuz bakımından da çok ortaklı AO’lar geliştiğine ve yönlendirme de bu taraf doğru olduğuna göre aynı sorunlarla bizim de karşı kalmamız kaçınılmaz olacaktır. Bu durum doktrinde “güç boşluğu” olarak ifade edilmektedir[43].

                    Nitekim Alman Borsasında (DAX 30) kayıtlı olan ve işlem gören AO’ların neredeyse yarısına yakınında GK’lara katılım oranlarının %60’ın altında kaldığı belirtilmektedir[44]. Örneğin, Siemens , VW ve büyük bankalarda bu oran %24 ile %50 arasındadır[45].

Oy hakkının minimal düzeyde kullanılmasının genel, şirketten ve paydaştan kaynaklanan sebepleri bulunmaktadır. GK’ların yıllık yani çok kısa süreçlerle düzenlenmesi çekiciliğini engellemektedir. Aynı şekilde şirketlerinden memnun durumda olan paydaşlar için, GK’a katılan profesyonel yöneticilerin eleştirel yaklaşımları hoşnutsuzluk yaratmakta bundan dolayı da bu tip paydaşlar GK’a katılmamakta, pasif durumda kalmaktadırlar. Bu itibarla, internet üzerinden yapılabilecek GK toplantılarında paydaşlar oy kullanma aşamasında tartışmalarla somut olarak karşı karşıya kalmadıkları için sözlü tartışmaların ötesine taşabilecek maddi tartışmaların da önüne geçilebilecektir.

                    Öte yandan genel olarak oy hakkının peşinde koşanlar yerli paydaşlar olup, yabancı paydaşlar GK davetiyelerine ulaşma imkanına çoğu zaman sahip olmadıkları    ndan ve GK’a vekiller aracılığı ile katılımın da kaosa yol açabileceği düşüncesinden hareketle GK’lara katılmamaktadırlar. GK’lara bu şekildeki küçük oranlı katılımlar istenmeyen sonuçları da beraberinde getirebilmektedir. Örneğin, %40 katılımlı bir GK toplantısı yapan bir AO basit nisapla ortaklığın %21 payını temsil eden paydaşlarla alacakları bir GK kararı ile şirketin işletme politikasını tamamen değiştirebilirler. Bu durumun da arzu edilen bir durum olamadığı ortadadır. Aynı şekilde GK’a katılmama oranı kişi bazındaki paydaşlar alanında kurumsal bazdaki paydaşlara oranla daha fazla olduğu için, bu durum gerçek kişi paydaşların haklarını koruyamama gibi bir tehlike yaratmakta, dolayısıyla da internet destekli GK’lar, sıradan gerçek kişi paydaşların oy kullanmalarını daha da kolaylaştıracağından GK’lara katılım yüksek oranlara ulaşacaktır. Bunun da demokrasi ruhuna daha uygun olacağı rahatlıkla ifade edilebilir. Düşük katılım oranlı GK toplantıları yatırımcı ile ortaklık arasındaki ilişkileri de azaltmaktadır. Dolayısıyla kanunkoyucu ve sorumlu ortaklık yönetim kurullarının paydaşları GK toplantılarına katılımın amacı hakkında ikna etmeleri ve bilinçlendirmeleri gerekmekte olup, bu da zaman ve masraf anlamına gelmektedir. Düşük katılımlı bu gerçek (reel) GK’lara karşılık, bunun yanında ek olarak sunulabilecek virtüel GK’a katılımın yüksek olacağı öngörüsü doğru bir öngörüdür. Zira yukarıda da ifade ettiğimiz üzere, GK’a katılım için muhtemel olarak uzun mesafeli yolculuk yapmak zorunda olan kişiler yol masrafları ve bunun yanısıra kaybedeceği zaman nedeniyle GK toplantılarına katılamamaktadırlar ki, katılmayan kişilerin oranları da gün geçtikçe gerçekten büyük bir çoğunluk teşkil etmektedir[46]. Bunun gibi uygulamada temsil yetkisi verme konusundaki karmaşıklıklardan dolayı yapılacak olan harcamalar ve kaybedilecek zaman da katılımın düşük olmasına neden olmaktadır. Amerika Birleşik Devletlerinde 1996 yılından bu yana internetin kullanılması neticesinde GK’lara katılım oranının yüksek ölçüde  arttığı gözlemlenmektedir. Nitekim GK’larda verilmiş olan oyların %25’inin e posta yolu ile gönderildiği ifade edilmektedir[47].

                    B.                     Corporate Governance Önlemi Olarak Genel Kurul

                    Corporate Governance kavramı Amerikan kökenli bir kavramdır. Anonim şirketlerin işleyişleri ve faaliyetlerinde paydaşlardan (shareholders), yöneticilere (the board of directors), memurlardan (officers) işçilere (employees) kadar her grubun, şirketin yönetim sürecinde hukuken önemli ve etkili roller üstelenmesi prensibi Corporate Governance olarak adlandırılmaktadır[48]. Bu kavramda bilimsel veriler ışığında şirketlerin pratikteki yönetimini ve kontrolünü sağlayan iç mekanizmalar anlaşılmaktadır. Bir başka deyimle işletme yönetiminin en optimal yolları araştırılıp işletmeler bu şekilde yönetilmeli ve faaliyetleri de buna paralel olarak yönlendirilmelidir. Corporate Governance (CG) ilkeleri daha önce de ifade etmiş olduğumuz gibi belirli oranlarda GK’ların düzenlenmesi ile de ilgili olabilir. OECD’nin CG komisyonu güvenilir oy hakkı imkanını GK toplantılarında özellikle uluslararası yatırımcılar için önemli bir husus olarak görmektedir. OECD bakımından bu imkanın mektup seçimi şeklinde ya da oy hakkı temsilcisi şeklinde gelişip gelişmediği önem arz etmemektedir[49]. İnternetin GK toplantılarında kullanılan bir argüman olarak paydaşların zamanında tam olarak bildirilmesi OECD bakımından hayati bir önemi haiz olup her ortaklık yönetiminin CG’ı da göz önünde bulundurması gerekmektedir. Almanya’da AG alanında yasa değişikliği yapılırken OECD’nin CG prensipleri de dikkate alınmıştır[50]. İnternetin buna hizmet edeceğine şüphe yoktur. Diğer yandan, aktif haldeki sıradan paydaşlar için iki alternatif söz konusudur; bu paydaşlar ya reel GK toplantısına katılmak için seyahat edecekler, masraf yapacak ve zaman harcayacaklar ya bizim hukukumuz bakımından kendilerine vekil tayin edeceklerdir. Her iki yolun da aslında gelişen teknoloji karşısında tavsiye edilebilir yol olmadığına yukarıda işaret etmiştik[51].

                    Corporate Governance ilkesi gereğince AO’larda uygun davranış tarzı parayı tasarruflu kullanmaktır. Bu sebeple GK toplantı ve kararlarının masrafları da kontrol altında tutulmak gerekir. Ancak reel GK toplantılarının yapılmasında ve hazırlanmasında yüksek masraflar yapılmakta bu masraflar özellikle halka açık AO’larda milyon dolarlara ulaşabilmektedir ki, bunun da artık gelişen teknolojik imkanlar karşısında optimal ve ekonomik olmadığı aşikardır. Şu hale göre bu davranış tarzı artık onaylanamaz[52].

                    Gerçekten de reel GK toplantıları için önce büyük salonlar tutulmakta, ışıklandırma ve dekorasyonu yapılmakta, oy verilme işlemi için sistem araçları hazırlanmakta, ortalama 20-30 sayfa tutacak açıklayıcı el kitapçıkları basılmakta, hatta bunların kiminin yapılmasındaki hatalar bazen alınan GK kararlarının iptaline bile yol açabilmektedir.

                    Bu sorunların çoğu aslında internet aracılığı ile çözümlenebilir. Örneğin büyük toplantı salonlarının tutulması zorunluluğu ortadan kalktığında sırf bu sebeple reel toplantılara nispetle %30 oranında tasarruf edilebileceği ifade edilmektedir[53] ki, her ne kadar bu bir anda olmaz ise de kanaatimizce bu konuda gidişat bu yönde olacaktır.

                    C.                     Yatırımcıya Yönelik Önlemler

                      Anonim şirketler hukukunda internetin kullanılmaya başlaması ve kullanımın yaygınlaşması neticesinde anonim şirkete ilişkin bilgiler internet aracılığı ile just in time (bir anda) dağıtılabilecek bu şekilde de küçük yatırımcıdan büyük yatırımcıya kadar bütün paydaşlar aynı oranda bu bilgilere internet üzerinden ulaşma imkanına sahip olabileceklerdir. Bu zaman birimi özellikle piyasa ekonomisi hukukunda öngörülen şeffaflığın sağlanmasına yardımcı olacak ve internet kullanıcısı olan paydaşlar arasında da eşit davranılmasını sağlayacaktır[54]. Bu da AO’lıklarda eşit işlem ilkesinin bir diğer uzantısı olarak karşımıza çıkmaktadır.

                    Ayrıca, AO’lıklar hamiline yazılı pay senedi sahibi paydaşlarına daha kolay ulaşabileceklerdir. Netice itibariyle internet yatırımcıya başka olumlu hizmetler de sunmaktadır. Aktüel işletme verileri elektronik değerlendirme araçları sayesinde hafızaya alınıp saklanabilmekte bu da yatırımcıya kararları yönünde yol gösterici olabilmektedir. İnternetin bunlara bağlı bir başka olumlu etkisi de evrak basımını asgari seviyelere çekmek suretiyle tasarruf sağlamaya hizmet etmesi olacaktır. Böylece yapılması zorunlu olan bir çok bürokratik işlem belki de tarihe karışabilecektir.

                    D.                    İnternet üzerinden Genel Kurul Yapılması Aleyhine Görüşler

                    Yukarıdan beri arz etmeye çalıştığımız internetin olumlu yanları karşısında olumsuz yönlerinin de olabileceğine ilişkin görüşler ifade edilmektedir. Örneğin internet aracısının yeni ve henüz tam anlamıyla denenmemiş olduğu söylenmektedir. Buna göre reel GK toplantılarında ortaklar kişisel ilişki kurabilme imkanına sahip iken, virtüel GK’larda bu imkandan yoksun kalabileceklerdir. Alman hukukunda uygulamaya geçen oy hakkı temsilcisinin tam olarak kontrol edilemeyeceğinin yanısıra[55] internetin, içinde pay sahibinin haklarının tahdit edilmesine neden olabilecek teknik ve maddi zorluklar gizleyen bir truva atı olabileceği de ileri sürülmektedir[56]. Ayrıca internet kullanımının evlere henüz tam olarak girmediğinden dolayı hukuki alanda düzenleme konusu olamayacağı da belirtilmektedir[57]. Bu görüşe karşı internet kullanımının hızla evlere kadar girdiği ancak bununla beraber bu alanda hukuki düzenleme yapılabilmesi açısından bunun bir önkoşul olamayacağı, zira artık internetin kişilerin hayatında her alanda önemli roller oynamaya başlamış bir olgu olduğu savunması rahatlıkla yapılabilir düşüncesindeyiz.

                    Elbette reel GK toplantılarının yapılması gereği bir anda kaldırılabilecek bir olgu olmamakla birlikte, bunun yanında eş zamanlı olarak on line GK’ların da uygulamasına geçilerek sanal ve reel GK’lar belirli bir süre birlikte yapılabilir. Bu model kombine model olarak adlandırılmaktadır[58].

                        IV.                  Alman Anonim Ortaklıklar Hukukunda İnternet Üzerinden Genel Kurul Toplantısının İcrası

                        A.                     Genel Olarak

                        Genel Kurul toplantılarının yürütülmesinde internet iki şekilde kullanıma açılabilir. Bir taraftan ortaklık paydaşa internet aracılığı ile “on line katılım” ile geleneksel yani reel toplantıya katılma imkanı sağlanabilir, diğer taraftan da GK toplantısı tamamen internet üzerine kaydırılıp reel toplantıya gerek kalmaksızın bu şekilde de yapılabilir. Doktrinde bunlardan birincisine “on line katılımlı hazır bulunma” GK toplantısı ikincisine ise “virtüel” (sanal) GK toplantısı adı verilmektedir[59].

                        B.                     On line Katılımlı Genel Kurul Toplantısı

                        1.                      Genel Olarak

                        On line katılımlı GK toplantılarında YK’nun, noterin[60] denetçi(lerin) ve paydaşların fiziki olarak hazır bulundukları geleneksel reel GK toplantısı düzenlenmektedir. On line katılımı arzu eden paydaşlar da internet üzerinden bu toplantıya katılabilmektedirler. AktG § 118 –147 de çerçevesi çizilen reel GK toplantısı tamamen kaldırılmamakta, reel GK toplantısı ile internet üzerinden yapılan virtüel GK toplantısı bir nevi kardeş gibi yapılmaktadır. On line katılımlı toplantıya kombinasyon model de denilmektedir[61]. On line toplantı türünün teknolojik imkanları oldukça geniştir. Örneğin bu model ile GK toplantısı ulusal ve uluslararası boyutta yayımlanabilmektedir. Bu toplantıya katılmak isteyen paydaşlara giriş kartı yerine elektronik onay belgesi verilebilmekte paydaşlar da böylece o şirketin web sayfasına rahatlıkla ulaşabilmektedir. GK toplantılarına giriş için de elektronik bankacılıkta olduğu gibi ortaklara PIN (Personel Identification Number = Kişisel Tanıtım Numarası) verilmektedir. Bu şekilde toplantıya katılma hakkını elde eden paydaşlar, GK toplantı salonunda fiilen bulunmadıkları halde GK toplantısına katılabilmekte, GK toplantısını TV ya da başkaca elektronik araçlar vasıtasıyla seyredebilmekte, bundan başka ayrıca eş zamanlı olarak bilgisayar üzerinden değişik pencereler açarak başkaca estanteleri izleyebilmekte, hatta toplantıda fiilen hazır bulunan ortakların katılım listesi ve benzeri evraklara da bakma imkanı bulabilmektedirler[62]. Ayrıca paydaş, en önemli haklarından biri olan oy kullanma hakkını da şimdilik oy hakkı temsilcisi aracılığı ile kullanabilmekte, onu vereceği talimatlarla canlı olarak yönlendirebilmektedir. Belki de toplantıdan önceki düşüncesi ve oyunun yönü bu şekilde katılım ile değişebilecektir. Bundan başka on line katılımcının araçları web-cams (web kamera) ve mikrofonlar da içermekte ise, bir video konferansa sesi ve görüntüsü ile bağlanabilir. Ayrıca on line katılımcının GK’a yollayacağı e postanın ekranda gösterilip okutulması  düşünülebilir. Ancak, tüm dünyadan gelebilecek veri akışının koordinasyonu hali hazırda önemli zorluklar içermektedir.

                        2.                      Hukuki Anlamda Olmayan Katılım

                    Alman anonim şirketler hukukunda paydaşlara internet üzerinden on line katılım fırsatının verilmesi onların de lege lata katılımcı oldukları anlamına gelmemektedir[63]. Zira Alman doktrininde hakim olan görüş, hali hazırda AktG anlamında GK toplantısının yapılması keyfiyetini ortakların fiziki olarak bir araya gelmesi olarak anlamaktadır[64]. AktG § 121 Abs. 3’ün bu günkü düzenlemesine göre, GK’un coğrafi olarak belirli bir yerde toplanması ve bu yerin de davetiyede belirtilmesi gerekmektedir. Esas sözleşmenin buna aykırı bir şekilde düzenleme getirmesi yolu da kapatılmıştır. Gerçi, AktG § 121 Abs.5 hükmü gereğince esas sözleşmeye bir hüküm konularak ortaklık GK toplantılarının ortaklık merkezi dışında bir başka yerde de yapılabileceği öngörülebilmekle birlikte bu bir başka yerin de somut bir yer olması gerekmektedir. Bu itibarla internet üzerinden bağlanarak GK’a katılan paydaşlar hukuki anlamda katılımcılar mıdır sorusuna cevap verirken şu anda bunların bir vakıa olarak GK’da hazır bulunan katılımcılara yaklaştığı söylenebilmektedir[65]. Bu durumun hukuken hangi kapsamda caiz olabileceği ileride ifade edilecektir[66].

                        3.                      Genel Kurulun İnternet Üzerinden Yayımlanması

                      Genel kurulun internet üzerinden yayımlanması ile reel GK toplantısına uzaklığı ya da başkaca nedenlerle gelemeyen ve toplantıya on line katılımı tercih eden paydaşlara bir nevi sanal olarak yüz yüze GK toplantısına katılma imkanı tanınmaktadır[67].

                    On line katılımcı ile, GK’da fiilen bulunan katılımcıyı eşitleyebilmek için GK toplantısının her şeyden önce internet üzerinden yayımlanması ön koşul olarak kabul edilmektedir[68]. Ancak hakim olan görüşe göre bu şekilde bir yayımlanma kamuya açık olmayıp sadece paydaşlara yönelik olmalıdır[69].GK toplantısının internet üzerinden yayımlanmasının sadece paydaşlara hasredilmesi, GK toplantılarının kamuya açık olmaması prensibini de korumuş olmaktadır. AktG. § 118 vd. nı incelediğimizde bu konunun açıkça ifade edilmediğini görmekle beraber bu sonuç AktG § 134 Abs.3’ten çıkarılabilmektedir. Bu madde AO’lığın, GK’a fiilen katılmayıp, on line katılan paydaşın yerine oy kullanabilecek kişi olan oy hakkı temsilcisini atayabileceğini hükme bağlamaktadır. GK’a  virtüel katılan paydaşlar fare (mauce) kliği ile on line yayına katılmış olan paydaşlardır. Virtüel GK yayınlarında paydaş haklarına ve önemli usül kurallarına riayet zorunluluğu yine varlığını korumaktadır. Bu bağlamda Alman AO’lar hukukunda denetçi ya da birden fazla denetçi var ise denetleme kurulu başkanı ile AktG § 130 anlamında noterin bütün GK  toplantısı süresince fiilen GK toplantısında hazır bulunmaları gerekmektedir. Bu hususlar diğer organlar için amaca uygun olarak görülse de[70] bunların GK toplantılarında fiilen bulunmaları şart olmayıp internet üzerinden bağlanabilecekleri ifade edilmektedir[71]. Bununla birlikte en azından bir paydaşın, paydaşların sürekli katılım hakkının ispat edilmesi bakımından reel GK toplantısında bulunması gerekmektedir[72].

                    Bu hususların bir araya gelmesi ön koşulu ile GK’un internet üzerinden yayımlanması şu şekildedir:

AkTG § 123 Abs. 2 anlamında pay senedinin ibrazı ile ya da nama yazılı pay senetlerinde bildirim ile paydaşlara on line GK’a internet üzerinden bağlanma imkanı sağlanmaktadır. Bunun için ortaklık esas sözleşmesi değişikliğine de ihtiyaç duyulmadığından dolayı NaStraG da GK’un on line gerçekleştirilmesi halinde teknik işleyişi düzenlemeyi göz ardı etmiştir[73]. Bu itibarla yayının teknik işleyişinin sorumluluğu AO’a bırakılmıştır. Şu hale göre, AO internet üzerinden yayımın gerçekleştirilmesinde gerekli özeni göstermelidir. Bu amaçla on line GK’a ilgi duyan paydaşlara ortaklık yönetimince bir kontrol numarası verilmekte, şifre niteliğindeki bu numarayı alan paydaş belirtilen zamanda GK’un yayımlandığı web sayfasına girebilmektedir. Bu şekilde paydaş GK toplantısına on line katılmış olmakta yoksa fiziken orada bulunmadığı için de lege lata GK toplantısında hazır bulunmuş sayılmamaktadır. Sadece kendisi tarafından yetkilendirilen oy hakkı temsilcisi kendi yerine o anda fiziki olarak GK toplantısında hazır bulunmuş sayılır, on line katılımcı paydaş da yetki verdiği oy hakkı temsilcisini canlı olarak talimatları ile yönlendirebilir[74].

                    GK toplantısının yayımının internet üzerinden yapılması keyfiyeti, bireysel konuşmacı ve soru yöneltenlerin kendi konuşmalarının yayımlanmasını engelleme hakkını ortadan kaldırmaz. Bu durum genel kişilik hukukunun ve dolaysısıyla da kişilik hakkının korunmasının doğal bir sonucudur[75]. Alman Federal Mahkemesi (BGH) bir içtihadında şayet bir paydaş konuşması esnasında sesinin kaydedilmesine itiraz ederse bu durumda ses kaydının yapılamayacağını hükme bağlamıştır[76]. Aynı şeyin internet üzerinden yapılan yayınlarda da geçerli olması gerektiği ifade edilmektedir. Bu itibarla İnternet üzerinden internetten yayımı gerçekleştirilen GK toplantılarında konuşmacı bireysel hakkını kullanarak görüntü ve sesinin yayımlanmasını engellerse konuşması off line şeklinde yayımlanır. Yani aslında yayın devam etmekle birlikte ses kesilir ve ekran karartılır[77].

                    Esas itibariyle bu ihtimalde menfaatler çatışması söz konusudur. Bu noktada GK toplantıya on line katılan paydaşın hakkı mı üstün tutulmalıdır yoksa kişilik haklarına mı üstünlük tanınmalıdır? Hemen belirtelim ki, bu günkü Alman AO’lar hukukunda, on line katılımcı de lege lata toplantıya katılıyor sayılmadığı için, menfaatler çatışmasında kişilik hakkı ağır basmaktadır[78]. NaStraG da GK toplantılarının internet üzerinden yayımlanması hususunda yeni bir düzenleme getirmiş değildir. Ancak kanaatimizce şayet yayın kapalı devre olarak yapılabiliyorsa, bir başka deyimle yayın sadece paydaşlara ulaşıyor paydaş niteliğinde olmayan kişiler yayına ulaşma imkanına sahip değiller ise bu ihtimalde kişilik hakkının korunması düşüncesinden sarf-ı nazar edilebilir. Zira bu durumda yayın sadece paydaşlar arasında kalmakta, aleni olmamakta ve dolayısıyla da konuşmacı paydaşların kişilik haklarına da halel gelmemektedir[79].

                     4.                      Pay Sahiplerinin İnternet Üzerinden Bilgi Alma ve Belgeleri İnceleyebilmeleri

                    On line katılımcıya reel GK katılımcısı gibi eşit imkanlar sunulması tahtında reel GK toplantısına katılan paydaşların incelemesine sunulan belgelerin, on line katılımcıların da emrine sunulması gerekmektedir. Bu konu sadece yıllık rapor, bilanço ve denetleme kurulu raporu ile kısıtlı olmayıp ayrıca ortaklığın yapmış olduğu hukuki işlemler ve kurumsal değişikliklere ilişkin önlemler de internet üzerinden bilgi alma hakkının kapsamına dahildir. Bu belgelerin on line katımcılar tarafından ekranda bakılabilmesinde ve print edilmesinde hukuken bir sakınca bulunmamaktadır. AktG § 129 Abs. 4’ün lafzından GK’a katılım listesinin elektronik olarak hazırlanıp on line katılımcıya sunulması gerektiğini anladığımıza göre yorum yolu ile on line katılıcının yukarıdaki bilgi ve belgeleri de internet üzerinden alabileceğini kabul etmemiz gerekir[80]. Esas itibariyle, yatırımcılar bundan böyle yatırım yapmış oldukları ortaklığın bilgi ve belgelerine internete bağlanarak kolaylıkla ulaşabilecekler[81] ve sonraki adımlarını atarken bunları da kolaylıkla değerlendirmeye alabileceklerdir[82].

                    5.                      Soru Sorma ve Söz Hakkının Kullanılması

                   Anonim ortaklığın paydaşlarına GK toplantılarını internet üzerinden izleyip GK’da sunulan belge ve bilgileri on line katılımla emirlerine arz etmesi sonrasında akla hemen şu soru gelmektedir: Acaba on line katılımcıya GK’da soru sorma ve konuşma hakkı  verilebilir mi? İnternet üzerinden yapılan yayına ilişkin teknik zorlukları bir yana bıraksak bile, on line  katılımcının doğrudan yani vasıtasız olarak konuşma ve soru sorma hakkına sahip olması hukuki açıdan bazı sakıncaları da beraberinde getirebilecektir. Zira yukarıda da ifade etmiş olduğumuz üzere esasen on line katılımcı de lege lata katılımcı olma hakkına sahip değildir. Bu katılım paydaşa sunulan ekstra bir imkan olup onun çıkarlarına hizmet etmektedir bundan dolayı da kendisine internet üzerinden on line katılımla soru sorma ve konuşma hakkı verilememektedir[83]. Şu halde GK’da konuşma ve soru sorma hakkı de lege lata sadece bu toplantıya fiilen katılan paydaşlara tanınabilmektedir[84].

                    Bu hakların reel GK’a sıkı sıkıya bağlığı özelliği amir hükümler içermiş olduğu için ortaklık da esas sözleşmeye bu yönde hüküm koymak suretiyle de olsa on line katılımcıya konuşma ve soru sorma hakkı tanıması mümkün değildir.

                    Öte yandan on line katılımcı sözlü beyanlarını e posta yolu ile oy hakkı temsilcisine gönderme ve bu temsilcinin de bunu GK toplantısında okuması bakımından ise hukuken bir sakınca bulunmamaktadır. Şu halde GK’a on line katılan paydaşlar soru sorma ve konuşma haklarını oy hakkı temsilcileri vasıtası ile de kullanabilmektedirler[85].

                        6.                      Oy Hakkının Kullanılması

                    Anonim ortaklıkların ilk gelişmeleri aşamalarında ortakları tipik olarak ya akrabalardan  ya da yerel toplum yaşayanlarından oluşmaktaydı. Her zaman için GK çok önemli idi zira toplu fikirlerin ve akıl yürütmelerinin paylaşılması ve burada alınan kararların ticari hayatın şartlarına aktarılması bakımından istişare ve tartışma platformu oluşturmaktaydı. Bu alanda paydaşların oy kullanma hakları onlar için düzenli bir hak olarak düşünülmekte, mahkemelerce korunmakta idi. Oy kullanma hakkının o denli değerli olmasının sonucu olsa gerek oy sadece şahsen paydaş tarafından kullanılabilmekte başlangıçta temsilci yolu ile bile kullanılması caiz görülmemekte idi[86]. Ancak daha sonraları ticaret hayatının gerekleri doğrultusunda bu alanda da temsilci uygulaması gelişmiş oldu. Bu gün artık tartışılmakta olan konu gelişen teknolojik imkanlar karşısında paydaşın oy kullanma hakkını on line katılım ile internet üzerinden kullanabilip kullanamayacağı konusudur. Gerçekten GK toplantısının merkezinde, oy verilmesi unsuru yatmaktadır. Alman hukukunda bu gün bu konuda gelinen nokta paydaşın oy hakkı temsilcisi vasıtasıyla on line katılımla oyunun yönünü belirleyip bu temsilci ile kullanma hakkı olmuştur. Şu hale göre oy hakkı kullanılması yine sınırları çizilmiş belli bir alanda olmalıdır. Bu sonuç AktG § 118 Abs. 1, 121 Abs. 5’ten çıkmaktadır[87]. Yani bir Alman anonim ortaklığı paydaşı, oyunu oy kartı ile ya kendisi bizzat GK toplantısına fiilen katılarak kullanabilecek, ya da GK’a katılan bir üçüncü kişiye kendi adına da oy kullanabilmesi hususunda temsil yetkisi verecek veya kendisi GK toplantısına on line katılmak suretiyle oy hakkı temsilcisi denilen kişi aracılığı ile oyunu kullanabilecektir. Bu son ihtimalde kendisi de on line olarak GK toplantısını izlemek suretiyle oy hakkı temsilcisini talimatları ile yönlendirerek oy kullanmasını sağlayacak ve belki de önceki fikrini değiştirmek suretiyle oyunun yönünü de GK’un işleyişi yönünde değiştirebilecektir[88].

                        AktG § 134 Abs. 3 yeni lafzı ile ortaklığın kendi başına oy hakkı temsilcisini atayabilmesi imkanını getirmektedir. Kanunun yapılış süreci dikkate alındığında oy hakkı temsilcilerinin şirket çalışanları olabileceği sonucu ortaya çıkmaktadır[89]. Almanya bu uygulama ile Anglo-Amerikan hukukunda anonim ortaklıklarda GK toplantılarında oy verilmesinde kullanılan proxy-voting’e karşılık gelebilecek bir uygulamaya geçmiş olmaktadır[90]. Proxy-voting sistemi, GK’da fiziki olarak bulunan ve talimatlar doğrultusunda oy kullanan şirket çalışanı ya da bağımsız kuruluşların bu amaçla görevlendireceği kişiler olarak tanımlanmaktadır[91].

                        Bu sistem DaimlerChreysler, Deutsche Telekom ve Lufthansa, gibi AO tarafından uygulanmıştır. Bununla amaçlanan ise GK toplantılarına yüksek oranlı katılımı sağlamak ve dolayısıyla da reel GK toplantılarında az katılım sonucu oluşan güç boşluğunun önüne geçebilmektir.  Böylece on line katılımlı paydaş bütün talimatlarını oy hakkı temsilcisine just in time (aynı anda) gönderebilecek bu da GK’a net üzerinden katılımı cazip kılacaktır. Zira internet üzerinden temsil edilen paydaşa GK’daki gelişmelere karşı sanki oradaymış gibi reaksiyon imkanı sunulmaktadır. Örneğin bir paydaş sunulan veri ve rakamlar kendisini ikna etmediğinden YK’ndan memnun olmaması ve onları ibra etmeme kararında iken, GK’a bu şekilde katılıp YK’ndan detaylı bir şekilde dönemin neden kötü kapatıldığını ve alınan önlemleri vs. dinleyerek bilgi sahibi olabilir ve başlangıçtaki olumsuz kararını pozitif yöne çevirebilir. Bu durumda on line katılımcı oy hakkı temsilcisine talimat vererek ona YK’unu ibra yönünde oy kullanmasını isteyebilir. Oysa geleneksel temsilci sisteminde bu şekilde görüş değiştirmek mümkün değildir. Çünkü yetki verilirken temsilciye ibra aleyhine oy kullanması talimatını veren paydaş o anda pratik olarak bu talimatını geri alabilmesi imkanı mevcut değildir. Bu itibarla oy hakkını on line katılımla oy hakkı temsilcisi vasıtasıyla kullanan paydaş bu hakkını en son bilgilendirmeler çerçevesinde kullanabilme imkanını kazanmış olmaktadır[92]. Kanaatimizce ilerleyen yıllarda bir adım daha atılarak elektronik oy verme (e voting) sistemine geçilecek, oy hakkı temsilcisine de gerek olmadan paydaş oyunu internet katılımı ile kullanabilme imkanına  kavuşacaktır.

                        7.                      Teknik Arıza İhtimali

                    Reel GK’a temsilci aracılığı ile on line katılım durumunda gerek on line katılımcı paydaş için ve gerekse oy hakkı temsilcisi için internet kullanımında teknik arızalar meydana gelmesi ihtimal dahilindedir. Öte yandan GK’a katılanların konuşmaları on line katılımcıya kesik kesik gelebileceği gibi, YK’nun on line katılımcının yönelttiği sorulara verdiği cevaplar da on line katılımcıya arızalı olarak ulaşabilecek, bunun sonucunda da on line katılımcı oylama yönündeki talimatlarında GK’u normal hatasız ve arızasız bir şekilde izleyebilseydi vereceği oydan değişik bir oy verebilir. Bunun gibi, on line katılımcının talimatı, oy hakkı temsilcisine hiç ulaşmayabileceği gibi kesik kesik ulaşabilir ve bunun sonucunda da oy hakkı temsilcisi on line katılımcının iradesi yönünde oy kullanamayabilir. Ancak bu ve benzeri ihtimaller için on line katılımcıya Alman hukukunda GK kararlarının iptalini isteme hakkı tanınmamıştır. Bu durum Alman doktrininde “madem ki paydaş on line katılımın kendisine sağlamış olduğu avantajlardan yararlanıyorsa bunun teknik rizikolarına da kendisinin katlanması gerekir” şeklinde ifade edilmektedir[93]. Gerçekten de bu düşünce tarzı AktG § 135 Abs. 6’daki riziko sınırlarına uygundur. Zira burada da oy kullanma hakkına sahip bankalar, oy kullanımı ile ilgili kurallara aykırı davrandıkları takdirde kendilerine GK kararlarının iptalini talep etme yolu kapatılmıştır.

                        8.   Ortaklığın Yasal Zorunluluğunun Bulunmaması

                        Her ne kadar şu anda yürürlükte bulunan Alman AO’lar hukukuna göre GK’lara on line katılım mümkün ise de, bu AO’lıklara getirilmiş bir yasal bir zorunluluk olmayıp, onların ihtiyarına bırakılmış bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır[94]. Ancak geleceğin bilgi çağı olduğunu ve ticari hayatın son derece hızlı işleyeceğini dikkate alan AO’lıklar modern davranarak paydaşlarına bu imkanı sunmaktadırlar. Kanımızca önümüzdeki dönemde, internet teknolojisine ayak uyduran AO’lıklar ticari hayatta diğerlerinden bir adım önde olacaklar ve çok yakın gelecekte ticaret kanunlarında da bu yönde düzenlemeler yapılması kaçınılmaz bir hal alacaktır.

                         9.    Anonim Ortaklık Organlarının Genel Kurula Katılımı

                        On line katılım zaman ve masraf tasarrufu bakımından AO’lıların organları ve geniş anlamda yönetim üyeleri (verwaltung) bakımından da menfaatlerine  uygun bir yöntemdir. Bu durum özellikle yönetim ve denetleme kurullarının uluslararası nitelik arz ettiği AO’larda önem kazanmaktadır. Ancak hemen belirtelim ki, bu aşamada yönetim hak ve görevleri bulunan kişiler, AktG § 118 Abs. 2 gereğince toplantının yapıldığı yere gitmekten imtina edemezler[95].

                        10.                  Tutanak Tutulması

On line katılımın GK toplantısında tutulan tutanağa prensip itibariyle bir etkisi bulunmamaktadır. Gerçi AktG § 130 Abs. 2’ye göre tutanağın oylamanın şekli hususunda bilgi içermesi gerekmektedir. Ancak protokole bağlanması gereken orada on line katılımcı adına oy hakkı temsilcisi sıfatıyla fiilen bulunan  kişinin vermiş olduğu oydur. Zira de lege lata katılımcı odur[96].

V.  Virtüel Ortamda Genel Kurul Toplantısı Yapılması

                    A.  Genel Olarak

Paydaşların on line katılımla GK toplantılarına oy hakkı temsilcisi vasıtasıyla katılması ile tam anlamıyla virtüel GK arasında çok önemli farklar bulunmaktadır. Zira on line katılımlı toplantılarda yine yasaya uygun olarak belirli bir mekanda toplantı yapılmakta ise de, virtüel GK’da durum böyle değildir. Virtüel GK toplantısında GK tamamen cyber space yani virtüel aleme bir başka söyleyişle sanal aleme yüklenmiştir. Bu GK tipinde yalnızca AO’ğı temsil, yönetim ve denetime yetkili üyeleri ile hükümet komiseri (Alman hukukunda noter) belirli bir mekanda bir araya gelmekte, paydaşlar bu tür GK toplantılarına klasik yollardan davet edilmemekte sadece internet üzerinden toplantıya katılabilmektedirler.

                    B.  De Lege Lata Mümkün Olmaması

                    Bizim hukukumuz bakımından henüz Alman hukukunda gelinen nokta dahi de lege lata mümkün değildir. Bu itibarla virtüel GK’un bu aşamada yürürlükteki hukuk açısından mümkün olamayacağı ortadadır. Bu tip GK toplantıları halihazırda Alman AG hukukunda da hukuken mümkün değildir. Gerçekten evvelce de ifade etmiş olduğumuz üzere AktG anlamında bir GK toplantısında paydaşların fiziken bir araya geldikleri toplantı anlaşılmaktadır. NaStraG’ın da gerekçesinde Alman kanunkoyucunun elektronik oy verme yöntemini bilinçli bir şekilde red ettiği görülmektedir[97]. Bununla birlikte, Alman kanunkoyucu gidilecek yeni bir yasa değişikliği ile virtüel GK toplantısına izin verilebileceğinden bahisle bu yolu tamamen kapatmamıştır[98].

                    Bu günkü teknolojinin gelmiş olduğu noktaya baktığımızda bu tip GK toplantılarının teknik olarak mümkün olduklarını kolaylıkla anlayabiliriz. Bu itibarla, önceden virtüel GK toplantılarının hukuki boyutu hakkında gerekli  şekilde kafa yorulmalı, bu tip toplantılara nereye kadar izin verilmesi gerektiği tespit edilmeli ve sınırları çizilmelidir. Kanaatimizce bu gidişin önüne hukuken set çekmeye çalışmanın bir yararı olmayacaktır. Şu hale göre sanal ortamda yapılabilecek GK toplantılarının ne şekilde yapılabileceği, güvenlik araçları vs. bir an önce hukuki düzenlemeye kavuşturulmalı ve güvenilir bir virtüel ortamda GK toplantısı yapılabilmesi yolu açılmalıdır. İlk aşamada AO’lara bu yönde alternatif bir imkan tanınması da düşünülebilir.

                    C.  Virtüel Genel Kurul Toplantısının Olası Sonuçları

                    Virtüel GK toplantısının en önemli uygulama alanının menkul kıymetler borsasında kayıtlı halka açık anonim ortaklıklar olacağı şüphesizdir. Virtüel GK toplantılarının getireceği en büyük ve önemli değişiklik herhalde küçük pay sahiplerinin genel kurullara katılma imkanına sahip olacakları keyfiyetidir. Zira, belli bir mekana gitmesi için para ve zaman israfı ortadan kalkmaktadır. Küçük yatırımcı olarak tabir edilen bu pay sahipleri, evlerinde rahat koltuklarına yaslanarak sadece bir mause kliği ile toplantıya katılma imkanına sahip olacaklardır. Bu durum özellikle, globalleşme rüzgarı ile yatırımların uluslararası boyut kazandığı günümüzde deniz aşırı ülkelerdeki yatırımcılar için büyük kolaylıkları beraberinde getirecektir. Bu şekilde yatırımcılar aynı anda birden çok AO’lığın paylarına sahip oldukları takdire birden çok AO GK toplantılarına da katılabileceklerdir. Ancak deniz aşırı ülkelerdeki yatırımcılar için bu kez gece-gündüz saat farkı sorunları devreye girebilecektir.

                    Katılımın artmsı ile birlikte konuşma ve sorular da artacak ve şayet GK toplantı süreleri uzatılmaz veya GK’da konuşma ve soru sorma hakkı belli oranlarda pay sahiplerine özgülenmez ise bireysel olarak konuşmak isteyen paydaşların konuşma süresi minimum seviyeye çekilmesi gerekecektir. GK’da sözlü hitap edenlerin sayısının artması, bunların kalitesinin de artacağı anlamına gelmemektedir. GK toplantılarını siyasi ve dünya görüşlerinin açıklanabileceği bir platform olarak görme olgusu artabilecektir. Ayrıca, paydaşlar ile AO yönetimine sahip olan kişiler arasındaki kişisel ilişkiler de azalacak ve sadece şirket yöneticilerine değil aynı zamanda çalışanlara ilişkin kimi zaman önemli olan GK hatırları da kaybolacaktır[99]. Yüksek katılımlı GK toplantılarının sonuçları da hemen her zaman önceden kestirilebilir olmaktan çıkacaktır.

                    Ancak diğer yandan, virtüel GK toplantılarına ortaklıklar cephesinden baktığımızda organizasyon ve finansal bakımdan düşük harcamalarla  ve zaman tasarrufu ile GK toplantılarının gerçekleştirilebileceğini göreceğiz. Doğal olarak günümüzde AO’lıklalda ilgili ülke yasalarının öngördüğü zorunlu olarak bulunması gereken öteki organlar (yönetim kurulu, denetçiler) tartışılır hale gelebilecektir[100]. Kanunkoyucuların gelecekte bu ve buna benzer sorulara ne cevaplar vereceği virtüel GK toplantıları açısından düşünülmesi gereken önemli noktalardır.

                    VI. SONUÇ

                    İnternet teknolojisi ticaret alanından sonra özellikle ticari örgütlenmeler ve bu arada AO’lıklar alanında da yeni bir çığır açmaktadır. Bu teknolojinin sağlamış olduğu imkanlardan AO’lıkların iç işleyişlerinde ve özellikle de GK toplantılarının yapılmasında faydalanılabilir. Zira, klasik yollarla GK’a davet gelişen teknolojik imkanlar karşısında zaman kaybı anlamına geldiği gibi, ayrıca maddi bakımdan da çok önemli miktarlara mal olabilmektedir. Bundan dolayı teknolojinin sunmuş olduğu iletişim araçları ile paydaşlar daha kolay ve güvenilir yollarla GK’a davet edilebileceklerdir. Bu imkanlarından yararlanmak aklın yolu gereğidir denilebilir. Hatta gerekli güvenlik önlemleri alınmak kaydıyla tam anlamıyla virtüel ortamda GK toplantıları dahi yapılabilir ve kanımızca da gelecek bu yönde olacaktır. Gerçekten, internetin kullanımı bu zamana kadar tanınmamış ve kullanılmayan işlemlere imkan sağlayacak, her şeyden önce virtüel (sanal) paydaşlara her hangi bir dezavantaja uğramadan GK toplantılarına katılım imkanı bahşedecektir. Şirketler açısından baktığımızda uzun dönem içerisinde, masrafların düşmesi, yine zamandan tasarruf edilmesi, beklenilen yüksek katılımların gerçekleşmesi neticesinde AO’lığın yönetim ve işleyişinde “güç boşluğunun” asgari düzeye çekilmesi sağlanabilecektir. Bunun gibi, pazarlama ögeleri örneğin müşteri profilleri internet kullanımı aracılığı ile daha ucuz ve aktüel bir şekilde hazırlanabilir ve yatırımcı ilişkisi planlamasında da kullanılabilir. İnternet etkin bir şekilde kullanılarak paydaş bilgileri ile paydaşlara sağlanan hizmetler daha da iyileştirilebilecektir. İnternet destekli GK’un getireceği hukuki rizikolar esasen fiili katılıma dayalı reel GK toplantılarından daha fazla değildir. Elbette GK toplantılarının internet destekli yapılabilmesi demek her türlü soruna ilaç anlamında da olmayacaktır ancak her şeye rağmen bir çok avantajı da beraberinde getirecek ve bilişim teknolojisi yani özellikle internetle şekillenecek olan çağımıza adım atmamızı sağlayacaktır. Şu hale göre internet ilişkilerini hukuki zemine oturtmayı önlemeye çalışmanın sonuç vermeyeceği de ortadır. Zira internet artık önlenmesinden ziyade kullanımı kaçınılmaz bir alan olarak karşımızda durmaktadır. Batı ülkeleri örneğin USA, Almanya ve İsveç’in konumuzla ilgili alanlarda hukuki düzenleme yapılması yönünde çalışmalar başlattığını ve bu alanda yeni adımlar atmış olduklarını gözlemliyoruz. Gelişmiş ülkeler seviyesine çıkma amacında olan ülkemizin de bu gelişmelerden uzak kalması düşünülemez.

                Bu itibarla bizde de fazla geç kalınmadan gerekli yasal düzenlemelere ilişkin ilk adımları atmak kaçınılmaz gözükmektedir. Bu alanda önce anonim ortaklıklara yasal zeminde alternatif bir imkan tanınması da düşünülebilir. Örneğin AO’lıklara esas sözleşmelerine hüküm koymak suretiyle ortaklarının, GK toplantılarında internet üzerinden oy kullanabilme imkanını vermelerine müsaade edilebilir. Ayrıca elektronik posta adreslerini ortaklık yetkili birimlerine bildiren ortaklar GK toplantılarına elektronik posta ile de çağrılabilmelidir. Alman hukukundaki gelişmeler de dikkate alınarak bir paydaşa fiili GK toplantısına katılmadan oy hakkı temsilcisi vasıtasıyla on line katılımla internet üzerinden oy kullanabilmesi imkanı da getirilebilir. Ancak yukarıdan beri açıklamış olduğumuz internet destekli GK toplantılarının avantajlarını dikkate aldığımızda, kanımızca daha da ileri adımlar atılarak, gereken güvenlik önlemleri alınmak koşulu ile (örneğin dijital imzaya ilişkin de yasal düzenlemeler yaparak) bir paydaşa, oy hakkı temsilcisini de aradan çıkararak internet üzerinden doğrudan oy kullanması (elektronik oy, e voting) imkanının getirilmesi ve hatta tamamen sanal ortamda GK toplantısı yapılabilmesini sağlamak gerekmektedir.

                        Bu anlamda muhtemel bir revizyon hareketinde öncelikle TTK. m. 360 vd. ; 364 vd. ile 370. maddeleri,  internetin anonim ortaklık       GK’larında kullanımına imkan sağlayacak şekilde yeniden düzenlenmelidir. Zira on line GK toplantıları pay senedi piyasalarının gelişimlerini destekleyici bir rol de oynamaktadır. Belirtmek gerekir ki, küreselleşen dünyada artık zaman tam anlamıyla para olacak ve gelişen elektronik ticarete paralel gerekli düzenlemeleri gerçekleştirmeyen, bu alanda müteşebbislerini destekleyici ve yönlendirici rol oynamayan devletler, ekonomilerinin gelişmesi bakımından geri planlarda kalacaklardır.

KAYNAKÇA

Bilge, M.E. : Anonim Ortaklık Genel Kurullarında İnternet Kullanımı, http://bilimsurasi.org.tr/dosyalar/98.doc.

Bixby, M./Dudley, C.B./Cihon, P. : The Legal Environment of Bussiness, Cincinatti, Ohio 1996.

Çelikoğlu, C.T.  : Elektronik Ticaret, www.hukukcu.com/bilimsel/kitaplar/elektronikticaret.htm.

Habersack, M. : Aktienrecht und Internet, ZHR 165, 2001, 172 vd..

Hüffer U. : Kommentar zum Aktiengesetz, vierte Auflage, München 1999.

Hüther, M. : Namensaktien, Internet und die Zukunft der Stimmrechtsvertretung, Die Aktien Gesellschaft,  Heft 2/2001, 46. Jahrgang, 68 vd..

İmregün, O.   : Kara Ticareti Hukuku Dersleri, Onikinci Bası, İstanbul 2001.

Kobler, G.  : Shareholder Voting Over the Internet: A Proposal for Increasing Shareholder Participation in Corporate Governance, http://www.law.ua.edu/lawreview/kobler.htm.

Kocaman, A. : Elektronik Ticaretin Türk Hukuku Açısından İncelenmesi ve Öneriler, Elektronik Ticaret, Rekabet Hukuku ve Tüketicinin Korunması Semineri, İstanbul 2001.

Latham, M. : The Internet Will Drive Corporate Monitoring, http://www.corpmon.com/IntCM.htm.

Macey, S.R./ Vagts, D.F.  : Corporation Law, İthaca, 2000.

Moroğlu, E. : Anonim Ortaklıkta Genel Kurulun Toplantıya Daveti Merasimine Aykırılığın Genel Kurul Kararlarına Etkisi ve Yargıtay Kararları, Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu, C.VII, Ankara 1990                                                                .

Moroğlu, E.  : Türk Ticaret Kanunu’na Göre Anonim Ortaklıkta Genel Kurul Kararlarının Hükümsüzlüğü, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş Üçüncü Baskı, İstanbul 2001. (Anonim Ortaklık).

Narbay, Ş.  : Alman Paylı Ortaklıklar Kanunu’nda (AktG.) Değişiklik Yapan “Nama Yazılı Pay Senetleri Kanunu (NaStraG)”nun “Pay Defteri (Aktienbuch)” Konusundaki Yeni Düzenlemeleri, Prof. Dr. Hayri  Domaniç’e 80. Yaş Günü Armağanı, C.I, İstanbul 2001.

Noack in Noack/Spindler : Unternehmensrecht und Internet, München 2001.

Noack, U.   : Tele-Hauptversammlung, http://www.jura.uni-duesseldorf.de/service/hv/faq/htm.

Öngören, G. : İnternet Hukuku,   www.hukukcu.com/bilimsel/kitaplar/ongoreninternet/endeks.htm.

Özdilek,  A.O. :  İnternet ve Hukuk, İstanbul 2002.

P. Claussen, C.  : Hauptversammlung und Internet, Die Aktien Gesellschaft, Heft 4/2001, 46. Jahrgang, 161 vd..

Poroy, R./Tekinalp,Ü./Çamoğlu, E.  : Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku, Güncelleştirilmiş 8. Bası, İstanbul 2000.

Reitzel, J.D./ Severance, G.B./ Garrison M.J./ Ralph, D.D.: Contemporary Business Law and the Legal Environment, New York – Sydney – Tokyo - Toronto, 1994

Riegger, B.   : Hauptversammlung und Internet, ZHR 165 (2001) 204 vd..

Siller   : Rechtsfragen des Discount-Broking, Köln 1999.

Skog, R.  : The institution of the general meeting and new communication technology – a few considerations de lege lata and de lege ferenda, http://www.jura.uni-duesseldorf.de/service/hv/nts.doc.

Sözer, B.: Elektronik Sözleşmeler, İstanbul 2002.

Spindler, G. : Internet und Corporate Governance-ein neuer virtueller (T) Raum? Zum Entwurf des NaStraG.,

                                                                ZGR, Heft 3, Mai 2000, 422.

Tekinalp, Ü.: Evraksız Kıymetli Evraka veya Kıymet Haklarına Doğru, Batider, C.XIV, S.3 Haziran 1988.

Turanboy, A.: Varakasız Kıymetli Evrak, Batider, Ankara 1998 C.XIV, S.3 Haziran 1998.

Ülkü, M.F. : Anonim Ortaklıklarda Genel Kurulun Toplantıya Çağrılması (Daveti), Prof. Dr. Hayri Domaniç’e 80.Yaş Günü Armağanı, C.I, İstanbul 2001, 575 vd.. 

Yörük, A.  : Elektronik Ticaret, www.mfa.gov.tr/turkce/grupe/ues/yoruk.htm. 

Linkler

http://www.dai.de; http://www.jura.uni-dusseldorf.de/service/hv/.

http://www.humboldt-forum-recht.de/1-2000/Druck-text.html.

http://www.sec.gov/rules/consept/34-42278.htm.

http://www.sec.gov/rules/consept/34-42278.htm.

http://www.law.ua.edu/lawreview/kobler.htm.

http://www.crestco.co.uk/publications/green_books/proxy_0701.pdf.

www.advantec-ag.com.